16/01/2025 - Ομιλίες
Κυρίες και κύριοι,
Είναι μεγάλη μου χαρά που βρίσκομαι εδώ σήμερα για να συζητήσουμε την πορεία της ελληνικής οικονομίας και τις διμερείς οικονομικές σχέσεις μεταξύ Ελλάδας και Γαλλίας. Η Ελλάδα και η Γαλλία διατηρούν ως γνωστόν μακροχρόνιους δεσμούς, πολιτικούς, οικονομικούς, κοινωνικούς και πολιτιστικούς, με βαθιές ρίζες. Η φιλία και συνεργασία των δύο κρατών σφυρηλατήθηκε ιδιαιτέρως εντός των θεσμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κατά την περίοδο της ελληνικής κρίσης η Ελλάδα βρήκε στις ηγεσίες της Γαλλίας έναν ειλικρινή σύμμαχο και υποστηρικτή, ενώ τα τελευταία χρόνια η πολυεπίπεδη συνεργασία μας αναπτύχθηκε περαιτέρω. Η στρατηγική σχέση Γαλλίας και Ελλάδας, βασισμένη στην αμοιβαία εμπιστοσύνη, το σεβασμό και τις κοινές αξίες και προτεραιότητες, αποτελεί πλέον πυλώνα σταθερότητας και μοχλό ανάπτυξης τόσο για τις δύο χώρες όσο και για την ίδια την πορεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς το μέλλον.
Αναπτυξιακές δυνατότητες της ελληνικής οικονομίας το 2024 και εκτίμηση για τη νέα χρονιά
Οι εγχώριες οικονομικές εξελίξεις παραμένουν θετικές σε ένα διεθνές περιβάλλον αυξημένης αβεβαιότητας. Η ελληνική οικονομία επέδειξε ανθεκτικότητα το 2024 και συνεχίζει να αναπτύσσεται με ικανοποιητικό ρυθμό, σημαντικά υψηλότερο από τον αντίστοιχο της ευρωζώνης, παρά την περιοριστική νομισματική πολιτική και τις γεωπολιτικές αναταράξεις. Επισημαίνεται ότι οι καλές επιδόσεις της ελληνικής οικονομίας τους πρώτους εννέα μήνες του 2024, σε συνδυασμό με τη διαθέσιμη πληροφόρηση και τους πρόδρομους δείκτες για το τελευταίο τρίμηνο του έτους, οδηγούν την πρόβλεψη για τον ετήσιο ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ στο 2,3% το 2024, όταν για το σύνολο της ευρωζώνης αναμένεται ρυθμός 0,7%.
Βασική συνιστώσα της ανάπτυξης ήταν η εγχώρια ζήτηση, προερχόμενη κυρίως από την ιδιωτική κατανάλωση, αλλά και από τις επενδύσεις. H συμβολή του εξωτερικού τομέα ήταν αρνητική, καθώς οι εξαγωγές αγαθών εκτιμάται ότι επηρεάστηκαν από την επιδείνωση του διεθνούς περιβάλλοντος, ενώ παράλληλα καταγράφηκε άνοδος των εισαγωγών αγαθών και υπηρεσιών.
Το 2025 η ελληνική οικονομία προβλέπεται να αναπτυχθεί με ρυθμό 2,5%, σημαντικά υψηλότερο σε σύγκριση με εκείνον της ευρωζώνης (1,1%). Το γεγονός αυτό ενισχύει τη διαδικασία σύγκλισης του πραγματικού κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Ελλάδας προς τα μέσα επίπεδα της ΕΕ, διαδικασία που διακόπηκε κατά τη διάρκεια της κρίσης δημόσιου χρέους που βίωσε η ελληνική οικονομία.
Για το 2025, οι κύριοι μοχλοί της οικονομικής δραστηριότητας θα συνεχίσουν να είναι οι επενδυτικές δαπάνες, χάρη και στη συνεισφορά των ευρωπαϊκών κονδυλίων, και ειδικότερα του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF), και η ιδιωτική κατανάλωση, λόγω της αύξησης του πραγματικού διαθέσιμου εισοδήματος από την άνοδο της απασχόλησης και των ονομαστικών μισθών και από την περαιτέρω μείωση του πληθωρισμού.
Επιπλέον, η αναμενόμενη μείωση του λόγου του δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ (κάτω από 150%) το 2025, στο χαμηλότερο επίπεδο από το 2010, παράλληλα με την επίτευξη πρωτογενών δημοσιονομικών πλεονασμάτων, εκτιμάται ότι θα συμβάλει στην περαιτέρω βελτίωση του επενδυτικού κλίματος και σε σταδιακές αναβαθμίσεις της πιστοληπτικής αξιολόγησης των ομολόγων του Ελληνικού Δημοσίου, οι οποίες θα ενισχύσουν τόσο τη διαθεσιμότητα όσο και τους όρους χρηματοδότησης για τον ιδιωτικό και το δημόσιο τομέα.
Μακροοικονομικό περιβάλλον και επιδράσεις στο εισόδημα των νοικοκυριών
Οι μακροοικονομικές εξελίξεις είναι θετικές, όπως ήδη ανέφερα. Από τη σκοπιά του διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών, παρατηρείται αύξηση τόσο σε ονομαστικούς όρους όσο και σε πραγματικούς όρους, τα τελευταία χρόνια, η οποία υποστηρίζεται από την άνοδο της απασχόλησης και των ονομαστικών μισθών, καθώς και από τη σταδιακή υποχώρηση του πληθωρισμού σε επίπεδα κάτω από 3%.
Επιπρόσθετα, από την έναρξη της ενεργειακής κρίσης η κυβέρνηση έχει υλοποιήσει σημαντικές δημοσιονομικές παρεμβάσεις για τη στήριξη των εισοδημάτων των ευάλωτων νοικοκυριών. Χαρακτηριστικά αναφέρονται τα διαδοχικά κυβερνητικά μέτρα στήριξης των συνταξιούχων, οι αυξήσεις που δόθηκαν στους δημοσίους υπαλλήλους και κυρίως οι διαδοχικές αυξήσεις του κατώτατου μισθού, που οδήγησαν σε σωρευτική αύξησή του κατά 48% την τελευταία εξαετία. Ωστόσο, σε υψηλότερα μισθολογικά κλιμάκια, οι μισθοί παρέμειναν σχετικά σταθεροί σε ονομαστικούς όρους, ενώ σε πραγματικούς όρους μειώθηκαν σημαντικά λόγω του πληθωρισμού.
Παράλληλα, καταγράφεται σημαντική αποκλιμάκωση του ποσοστού ανεργίας, το οποίο μειώθηκε πρόσφατα σε μονοψήφιο επίπεδο για πρώτη φορά από το 2009, ενώ αξιοσημείωτη είναι και η μείωση του ποσοστού του πληθυσμού σε κίνδυνο φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού.
Όπως ανέφερα, ο γενικός πληθωρισμός στην Ελλάδα εξακολουθεί να επιβραδύνεται, αλλά το 2024 διαμορφώθηκε σε υψηλότερο επίπεδο έναντι της ευρωζώνης, καθώς ο επίμονα υψηλός πληθωρισμός των υπηρεσιών περιόρισε την αποκλιμάκωσή του, στο πλαίσιο και της ταχύτερης ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας σε σχέση με την ευρωζώνη. Στο βαθμό που οι γεωπολιτικές εξελίξεις δεν θα επιδεινωθούν, αναμένεται περαιτέρω επιβράδυνση του γενικού πληθωρισμού μέσα στο 2025.
Ωστόσο, η υποχώρηση του πληθωρισμού δεν σημαίνει απαραίτητα ότι το γενικό επίπεδο των τιμών θα μειωθεί. Σε κάποια προϊόντα πάντως, όπως καύσιμα και ηλεκτρική ενέργεια, οι τιμές έχουν πράγματι υποχωρήσει από τα υψηλά επίπεδα του 2022. Ταυτόχρονα, δεν πρέπει να παραβλέπουμε ότι οι πληθωριστικές πιέσεις των τελευταίων ετών επηρέασαν περισσότερο τα χαμηλότερα εισοδήματα, ιδιαίτερα όσον αφορά τον πληθωρισμό των ειδών διατροφής, καθώς και τις δαπάνες για στέγαση και ενέργεια.
H αύξηση των τιμών διεθνώς τα τελευταία έτη επιβαρύνει δυσανάλογα τα φτωχότερα νοικοκυριά που καταναλώνουν μεγαλύτερο ποσοστό του εισοδήματός τους και επηρεάζονται περισσότερο από τις ανατιμήσεις στην ενέργεια και στα είδη πρώτης ανάγκης. Το μερίδιο της μέσης δαπάνης για είδη διατροφής και στέγαση (περιλαμβάνει ηλεκτρισμό, φυσικό αέριο και άλλα καύσιμα θέρμανσης) των νοικοκυριών του φτωχότερου 20% του πληθυσμού ανέρχεται στο 58% των δαπανών τους, ενώ το αντίστοιχο μερίδιο του πλουσιότερου 20% του πληθυσμού ανέρχεται στο 36%. Ομοίως, η άνοδος στις τιμές των ακινήτων και των ενοικίων οξύνει το πρόβλημα της στέγασης για τα ελληνικά νοικοκυριά.
Θετική εξέλιξη αποτελεί η σημαντική μείωση του πληθωρισμού των ειδών διατροφής το 2024, ο οποίος διαμορφώθηκε στο 2,8% από 9,9% το 2023. Ο χαμηλός πληθωρισμός της ενέργειας και η περαιτέρω αποκλιμάκωση του πληθωρισμού των ειδών διατροφής θα αμβλύνουν τις πληθωριστικές πιέσεις, ιδιαίτερα για τα πιο φτωχά νοικοκυριά. Επιπλέον, οι κυβερνητικές πρωτοβουλίες για την αντιμετώπιση του οξυμένου στεγαστικού προβλήματος, ιδίως για τους νέους, αναμένεται να αποδώσουν σύντομα καρπούς, ενώ θετικό αντίκτυπο θα έχει και η εφαρμογή των προβλεπόμενων στον προϋπολογισμό του 2025 μέτρων στήριξης για τις ευάλωτες ομάδες και τους συνταξιούχους. Σε κάθε περίπτωση, εκτιμάται ότι η διατήρηση και επιτάχυνση του αναπτυξιακού ρυθμού τα επόμενα χρόνια είναι η βασική προϋπόθεση για την ενίσχυση των εισοδημάτων, την ανακούφιση των φτωχότερων νοικοκυριών και την περαιτέρω μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων.
Μεταρρυθμιστική προσπάθεια για τη δημιουργία μιας ανθεκτικής οικονομίας
Σε ένα διεθνές περιβάλλον όπου σωρεύονται νέες, σημαντικές αβεβαιότητες, η ενδυνάμωση της μεταρρυθμιστικής προσπάθειας αποτελεί καταλύτη για την περαιτέρω θωράκιση της ανθεκτικότητας της ελληνικής οικονομίας. Οι προτεραιότητες της οικονομικής πολιτικής τα επόμενα χρόνια πρέπει να εστιάσουν σε κρίσιμες διαρθρωτικές αλλαγές και στην προώθηση της καινοτομίας που θα ενισχύσουν τη συνολική παραγωγικότητα της οικονομίας.
Βασική προτεραιότητα είναι η επιτάχυνση της απονομής της δικαιοσύνης, με στόχο τη βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος και την προσέλκυση επενδύσεων, αξιοποιώντας μέτρα όπως η ψηφιοποίηση των διαδικασιών, η αναδιοργάνωση των δικαστηρίων (με την εφαρμογή του νέου δικαστικού χάρτη) και η προώθηση εναλλακτικών μηχανισμών επίλυσης διαφορών.
Παράλληλα, για να μειωθεί η εξάρτηση από εξωτερικό δανεισμό και να διασφαλιστεί η χρηματοδότηση επενδύσεων, είναι απαραίτητη η τόνωση της αποταμίευσης (κυρίως των νοικοκυριών), μέσω μέτρων όπως η καταπολέμηση της φοροδιαφυγής, η ανάπτυξη της αγοράς κεφαλαίων, η υποστήριξη της ιδιωτικής ασφάλισης και του κεφαλαιοποιητικού χαρακτήρα της κοινωνικής ασφάλισης, καθώς και η προώθηση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού.
Επίσης, θα πρέπει να ληφθούν μέτρα για την ενδυνάμωση του ανταγωνισμού στις αγορές αγαθών και υπηρεσιών, με την εξάλειψη περιοριστικών πρακτικών, την κατάργηση και των υπόλοιπων εμποδίων εισόδου και εξόδου επιχειρήσεων σε διάφορους κλάδους οικονομικής δραστηριότητας και τη βελτίωση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Η μείωση της γραφειοκρατίας και η αποτελεσματικότερη δημόσια διοίκηση, μέσω ψηφιοποίησης και απλοποίησης των διαδικασιών, θα υποστηρίξουν την επιχειρηματικότητα.
Πέρα όμως από τις δράσεις των ίδιων των ενδιαφερόμενων επιχειρήσεων, απαιτείται κρατική παρέμβαση με επιδοτήσεις και φορολογικά κίνητρα ώστε να ενθαρρυνθεί η δημιουργία ενός οικοσυστήματος καινοτομίας με συνεργασίες μεταξύ επιχειρήσεων, ερευνητικών ιδρυμάτων και πανεπιστημίων για να προωθηθεί η βασική έρευνα, αλλά και η εμπορική της αξιοποίηση.
Στην αγορά εργασίας, η αύξηση της συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό, ιδιαίτερα των γυναικών και των νέων, και η ένταξη των μεταναστών είναι κρίσιμες προϋποθέσεις για την αντιμετώπιση των ελλείψεων προσωπικού και την ενίσχυση της παραγωγικότητας. Επιπλέον, η ανάπτυξη ψηφιακών δεξιοτήτων και η επένδυση σε εκπαίδευση και κατάρτιση είναι αναγκαίες για την προσαρμογή στις τεχνολογικές εξελίξεις και τη δημιουργία μιας ανθεκτικής οικονομίας.
Η διασφάλιση της δημοσιονομικής βιωσιμότητας ως προϋπόθεση για μια πιο επιθετική μείωση των φόρων
Η βελτίωση των δημοσιονομικών μεγεθών, με την καταγραφή πρωτογενών πλεονασμάτων και την ταχεία αποκλιμάκωση του χρέους ως ποσοστού του ΑΕΠ, είναι ενθαρρυντική και αποδεικνύει την πρόοδο που έχει επιτευχθεί στη δημοσιονομική πειθαρχία, τη φορολογική συμμόρφωση και την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής.
Ωστόσο, η Ελλάδα εξακολουθεί να αντιμετωπίζει προκλήσεις. Το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ εξακολουθεί να είναι το υψηλότερο στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ το έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών παραμένει επίμονα αυξημένο. Απρόβλεπτες και συχνές κρίσεις, όπως αυτές που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή και τις φυσικές καταστροφές, καθιστούν αναγκαία τη διατήρηση ενός ικανοποιητικού δημοσιονομικού αποθεματικού. Παράλληλα, οι ανάγκες για δημόσιες επενδύσεις, κυρίως στους τομείς της πράσινης και ψηφιακής μετάβασης, θα αυξηθούν τα επόμενα χρόνια.
Παρά τη σημαντική πρόοδο στη μείωση της φοροδιαφυγής, το κενό ΦΠΑ (δηλαδή η διαφορά ανάμεσα στο ποσό του φόρου που θα μπορούσε να συλλεχθεί και στο ποσό που πράγματι συλλέγεται) παραμένει από τα υψηλότερα στην Ευρώπη, ενώ ορισμένες επαγγελματικές ομάδες εξακολουθούν να μη συμβάλλουν επαρκώς στα φορολογικά βάρη.
Η μείωση των έμμεσων φόρων, όπως ο ΦΠΑ, ενέχει τον κίνδυνο απώλειας σημαντικών εσόδων. Δεδομένου ότι ο κρατικός προϋπολογισμός εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από αυτούς τους φόρους, μια μείωση των συναφών συντελεστών θα μπορούσε να κλονίσει τη δημοσιονομική ισορροπία, ενώ δεν είναι βέβαιο ότι το όφελος θα φτάσει στον καταναλωτή, καθώς υπάρχει ο κίνδυνος οι επιχειρήσεις να αυξήσουν τα περιθώρια κέρδους τους αντί να μειώσουν τις τιμές. Επιπλέον, η μείωση του ΦΠΑ ενισχύει την κατανάλωση και επιβαρύνει ακόμα περισσότερο το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών.
Δεν θα πρέπει να λησμονούμε ότι η μείωση των ασφαλιστικών εισφορών τα τελευταία χρόνια και η μεταρρύθμιση της φορολογίας εισοδήματος του 2020 έχει οδηγήσει σε μείωση της συνολικής φορολογικής επιβάρυνσης του εισοδήματος από εξαρτημένη εργασία.
Για να είναι βιώσιμη οποιαδήποτε φορολογική ελάφρυνση, απαιτείται μια ολοκληρωμένη στρατηγική που να περιλαμβάνει τη διεύρυνση της φορολογικής βάσης, τη δίκαιη κατανομή των φορολογικών βαρών, ενδεχομένως με ανασχεδιασμό των άμεσων φόρων, καθώς και τη συνέχιση των μεταρρυθμίσεων για την ενίσχυση της φορολογικής συμμόρφωσης. Εν κατακλείδι, η μείωση των φόρων θα πρέπει να έχει γνώμονα τη βιωσιμότητα των δημόσιων οικονομικών και τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας.
Νομισματική πολιτική στην ευρωζώνη και περιθώρια χαλάρωσης το 2025
Αν και η νομισματική πολιτική του Ευρωσυστήματος διατηρεί ακόμη τον περιοριστικό της χαρακτήρα, το 2024 κάναμε σημαντικά βήματα προς την κατεύθυνση της χαλάρωσής της. Από τα μέσα της χρονιάς έχουμε προχωρήσει σε τέσσερις μειώσεις επιτοκίων, κατά 100 μονάδες βάσης συνολικά. Η πιο πρόσφατη μείωση, κατά 25 μονάδες βάσης στη συνεδρίαση του Δεκεμβρίου, διαμόρφωσε το επιτόκιο πολιτικής της ΕΚΤ (Deposit Facility Rate) στο 3%. Τα βήματα αυτά κρίθηκαν εφικτά και ενδεδειγμένα, καθώς τα νέα στο μέτωπο του πληθωρισμού είναι πολύ καλά: Ο πληθωρισμός στη ζώνη του ευρώ έχει μειωθεί σημαντικά, από το ιστορικά υψηλό 10,6% τον Οκτώβριο του 2022, σε επίπεδα πολύ κοντά στο στόχο του 2% τους τελευταίους μήνες, ιδιαίτερα αν ληφθούν υπόψη οι επιδράσεις βάσης (base effects).
Όσον αφορά την προσεχή περίοδο, η μεσοπρόθεσμη τάση του πληθωρισμού υποδηλώνει ότι υπάρχει ακόμη σημαντικό περιθώριο περαιτέρω χαλάρωσης της νομισματικής πολιτικής. Σύμφωνα με τις τελευταίες προβλέψεις του Ευρωσυστήματος, ο πληθωρισμός προσεγγίζει από το δεύτερο τρίμηνο του 2025 το στόχο μας κατά τρόπο διατηρήσιμο.
Αυτό που με προβληματίζει ωστόσο είναι η ανάπτυξη. Φαίνεται ότι η οικονομία στη ζώνη του ευρώ αγωνίζεται να ανακτήσει το βηματισμό της. Οι γεωπολιτικοί κίνδυνοι παραμένουν αυξημένοι, ενώ οι πιέσεις στο διεθνές εμπόριο, που προβλέπεται να ενταθούν στην περίπτωση υιοθέτησης νέων μέτρων εμπορικού προστατευτισμού από τις ΗΠΑ και άλλες χώρες, μπορούν να υποσκάψουν περαιτέρω την οικονομική ανάπτυξη παγκοσμίως, με αρνητικές συνέπειες για τον, ούτως ή άλλως, πολύ μέτριο ρυθμό ανάπτυξης της οικονομίας της ζώνης του ευρώ. Μια τέτοια εξέλιξη, με τη σειρά της, θα μπορούσε να οδηγήσει τον πληθωρισμό στην ευρωζώνη σε επίπεδα χαμηλότερα του στόχου.
Για τους λόγους αυτούς, η χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής θα πρέπει να συνεχιστεί με μια σειρά μειώσεων επιτοκίων στις αμέσως επόμενες συνεδριάσεις του Διοικητικού Συμβουλίου της ΕΚΤ. Εξαιτίας όμως της αυξημένης αβεβαιότητας, οι κινήσεις μας θα πρέπει να είναι σταδιακές και προσεκτικές και να συνεχίσουν να βασίζονται στα εκάστοτε διαθέσιμα στοιχεία. Φυσικά, δεν θα πρέπει να αποκλείονται και μεγαλύτερες μειώσεις, αν τα εισερχόμενα στοιχεία υποδηλώνουν χαμηλότερο του στόχου πληθωρισμό σε μεσοπρόθεσμη βάση.
Σταδιακή χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής και πώς θα επηρεαστεί η κερδοφορία των τραπεζών – προοπτικές του ελληνικού τραπεζικού συστήματος
Οι ελληνικές τράπεζες έχουν βελτιώσει καθοριστικά τα χρηματοοικονομικά τους μεγέθη και μπορούν να συγκριθούν με τους ανταγωνιστές τους στην ευρωζώνη που έχουν παρόμοιο επιχειρηματικό μοντέλο. Ενδεικτικά, με στοιχεία εννεάμηνου 2024, ο δείκτης μη εξυπηρετούμενων δανείων μειώθηκε για πρώτη φορά από τότε που έχουμε διαθέσιμα στοιχεία κάτω από 5%, οι τράπεζες εμφανίζουν εξαιρετικούς δείκτες αποτελεσματικότητας και αποδοτικότητας ιδίων κεφαλαίων, ενώ διαθέτουν επίπεδα κεφαλαιακής επάρκειας και ρευστότητας αρκετά άνω των απαιτούμενων εποπτικών ορίων. Ταυτόχρονα, η πολιτική σταθερότητα στη χώρα και το θετικό μακροοικονομικό περιβάλλον αποτελούν ευνοϊκούς παράγοντες για τις προοπτικές των ελληνικών τραπεζών.
Το 2024 η οργανική κερδοφορία των τραπεζών ενισχύθηκε σημαντικά, εξέλιξη που οφείλεται πρωτίστως στην προηγηθείσα αύξηση των επιτοκίων και στη διατήρηση διευρυμένων επιτοκιακών περιθωρίων και δευτερευόντως στην πιστωτική επέκταση που έχει επιτευχθεί με επίκεντρο την επιχειρηματική πίστη. Καθώς εισερχόμαστε σε ένα πτωτικό περιβάλλον επιτοκίων, αναμένεται να επηρεαστεί το κόστος των νέων δανείων αλλά και των δανείων κυμαινόμενου επιτοκίου, και το κόστος άντλησης κεφαλαίων. Κρίσιμοι παράγοντες για την παραμονή των δεικτών αποδοτικότητας στο υφιστάμενο επίπεδο είναι η επίτευξη των στόχων που έχουν θέσει οι τράπεζες για πιστωτική επέκταση, η διαφοροποίηση των πηγών οργανικών εσόδων, καθώς και η διατήρηση του λειτουργικού κόστους και του κόστους πιστωτικού κινδύνου στα σημερινά χαμηλά επίπεδα. Παράλληλα, θετική είναι η επίδραση των πρόσφατων αναβαθμίσεων των πιστοληπτικών αξιολογήσεων των τραπεζών στη συγκράτηση του κόστους χρηματοδότησή τους.
Συνολικά, οι προοπτικές του ελληνικού τραπεζικού τομέα διαγράφονται θετικές. Ωστόσο, είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τη μακροοικονομική πορεία της χώρας, η οποία επηρεάζεται και από εξωγενείς παράγοντες. Η περαιτέρω όξυνση των γεωπολιτικών κινδύνων μπορεί να λειτουργήσει αρνητικά, ενώ μια απότομη ανατιμολόγηση των περιουσιακών στοιχείων στις διεθνείς αγορές χρήματος και κεφαλαίων μπορεί να επιφέρει σημαντικές επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία. Επιπρόσθετα, η κλιματική κρίση και οι κυβερνοαπειλές αποτελούν σημαντικούς κινδύνους για την εύρυθμη λειτουργία του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Συμπερασματικά, η εξασφάλιση συνθηκών χρηματοπιστωτικής σταθερότητας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την περαιτέρω θωράκιση του ελληνικού τραπεζικού τομέα. Ταυτόχρονα, αναδεικνύεται η σημασία της προώθησης των απαραίτητων μεταρρυθμίσεων με στόχο την ολοκλήρωση των αγορών, την εμβάθυνση της Τραπεζικής Ένωσης και της Ένωσης Κεφαλαιαγορών και την ενίσχυση της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας, όπως άλλωστε προτείνουν ο Mario Draghi και ο Enrico Letta στις σχετικές, πολύ χρήσιμες εκθέσεις τους.
Ελληνογαλλικές οικονομικές σχέσεις
Παραδοσιακά η Γαλλία αποτελεί σημαντικό εμπορικό και οικονομικό εταίρο της Ελλάδας, με ιδιαίτερες σχέσεις στον τουρισμό, στο εμπόριο τροφίμων, στις επενδύσεις σε υποδομές, στην άμυνα και την τεχνολογία. Οι εμπορικές σχέσεις Ελλάδας-Γαλλίας έχουν μεγάλα περιθώρια περαιτέρω ανάπτυξης.
Το συνολικό ισοζύγιο αγαθών και υπηρεσιών της Ελλάδας με τη Γαλλία είναι γενικά ελλειμματικό, με την αξία των εξαγωγών αγαθών και υπηρεσιών της προς τη Γαλλία το 2023 να είναι 4,0 δισεκ. ευρώ, ενώ των εισαγωγών από τη Γαλλία να είναι 4,6 δισεκ. ευρώ. Κατά το διαθέσιμο δεκάμηνο του 2024, μάλιστα, το έλλειμμα διευρύνθηκε, αντανακλώντας τη μείωση αφενός των εξαγωγών αγαθών και αφετέρου των εισπράξεων από ταξιδιωτικές υπηρεσίες, καθώς ο ρυθμός ανάπτυξης της γαλλικής οικονομίας παραμένει χαμηλός.
Το διμερές ισοζύγιο αγαθών καταγράφει έλλειμμα, ενώ το ισοζύγιο υπηρεσιών πλεόνασμα. Οι εξαγωγές αγαθών προς τη Γαλλία κατά την περίοδο 2020-2023 ανήλθαν στο 3,7% του συνόλου των ελληνικών εξαγωγών, με κύριες κατηγορίες τα φαρμακευτικά προϊόντα, το ορυκτέλαια, σωλήνες χαλκού, άλλα βιομηχανικά είδη και φυσικά τυριά και άλλα τρόφιμα. Την ίδια περίοδο, οι εισαγωγές από τη Γαλλία έφτασαν το 4,4% του συνόλου, περιλαμβάνοντας κυρίως φάρμακα, κρέατα, επιβατηγά αυτοκίνητα.
Στον τομέα των υπηρεσιών αντιθέτως, η Ελλάδα καταγράφει θετικό ισοζύγιο, με τις εισπράξεις από τη Γαλλία να αντιστοιχούν στο 4,1% του συνόλου για την ίδια περίοδο. Πάνω από το 60% αυτών προέρχεται από τον τουρισμό. Οι ταξιδιωτικές εισπράξεις της Ελλάδας από τη Γαλλία το 2023 ανήλθαν σε 1,4 δισεκ. ευρώ, αυξημένες κατά 11,6% σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Η Γαλλία ήταν το 2022-23 η τρίτη σημαντικότερη χώρα προέλευσης τουριστών στην Ελλάδα και το πρώτο δεκάμηνο του 2024 οι ταξιδιώτες από τη Γαλλία – 5,7% του συνόλου των ταξιδιωτών – έφθασαν σχεδόν τα 2 εκατομμύρια. Το θετικό ισοζύγιο υπηρεσιών με τη Γαλλία αντιστοιχεί κατά μέσο όρο στο 6,4% του ισοζυγίου υπηρεσιών για την περίοδο 2020-2023.
Οι ξένες άμεσες επενδύσεις (ΞΑΕ) αποτελούν έναν ακόμη σημαντικό τομέα συνεργασίας των δύο κρατών. Οι ροές και το απόθεμα των ελληνικών ΞΑΕ στη Γαλλία παραμένουν σε πολύ χαμηλά επίπεδα, καταλαμβάνοντας ένα πολύ μικρό μερίδιο επί του συνόλου των ελληνικών άμεσων επενδύσεων στο εξωτερικό. Στη γαλλική αγορά δραστηριοποιείται ένας μικρός μόνο αριθμός ελληνικών επιχειρήσεων, με αξιόλογα όμως αποτελέσματα.
Αντιθέτως, η Γαλλία αποτελεί έναν εκ των 10 μεγαλύτερων επενδυτών στην Ελλάδα. Κατά την περίοδο 2020-2023, οι γαλλικές ΞΑΕ στην Ελλάδα αντιπροσώπευαν το 3,7% των συνολικών εισροών άμεσων επενδύσεων στην Ελλάδα. Ειδικότερα, το 2022 σημειώθηκε ρεκόρ εισροών άμεσων επενδύσεων από τη Γαλλία (αλλά και συνολικά), με αυτές από τη Γαλλία να αγγίζουν το μισό δισεκ. ευρώ (6,1% του συνόλου). Οι εισροές άμεσων επενδύσεων από τη Γαλλία κατευθύνονται κατά κύριο λόγο στον τομέα της μεταποίησης, ενώ ακολουθεί ο τομέας των ακινήτων. Το πρώτο δεκάμηνο του 2024 οι ροές των επενδύσεων κατευθύνονται επίσης στον κλάδο παροχής ηλεκτρικού ρεύματος και φυσικού αερίου και στον κατασκευαστικό κλάδο.
Γενικά, οι γαλλικές επενδύσεις στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια γίνονται από μεγάλους γνωστούς ομίλους με διεθνή δραστηριότητα και επικεντρώνονται κυρίως στη βιομηχανία, την ενέργεια, τις βασικές υποδομές (δημόσια έργα – αυτοκινητόδρομοι), τις μεταφορές (ειδικότερα τους σιδηροδρόμους), τις ασφαλιστικές υπηρεσίες, τον τουρισμό, τα καταναλωτικά προϊόντα και τα δίκτυα διανομής.
Η προσέλκυση περισσότερων ΞΑΕ από τη Γαλλία μπορεί να αποφέρει επιπλέον σημαντικό θετικό αντίκτυπο στην ελληνική οικονομία με πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα στις επενδύσεις, την απασχόληση, τη μεταφορά τεχνογνωσίας, αλλά και στην ενίσχυση της εξωστρέφειας και της καινοτομίας. Σημαντικές επενδυτικές ευκαιρίες και δυνατότητες επιχειρηματικής συνεργασίας παρουσιάζονται ιδιαιτέρως στους εξής τομείς:
Μεταφορές - Υποδομές: Τα εκτεταμένα οδικά, αντιπλημμυρικά και άλλα έργα δικτύων και υποδομών και η συντήρησή τους προσελκύουν το ενδιαφέρον γαλλικών ομίλων.
Διαχείριση αποβλήτων: Η Γαλλία διαθέτει σημαντική τεχνογνωσία και πολυετή εμπειρία στον τομέα αυτό, η οποία θα μπορούσε να αξιοποιηθεί από τις ελληνικές αρχές και τους ΟΤΑ.
Τουρισμός: Οι συνέργειες με στελέχη και επιχειρήσεις του υπ’ αριθμόν 1 τουριστικού προορισμού παγκοσμίως μπορούν να αποβούν αμοιβαίως επωφελείς προσελκύοντας επιπλέον άμεσες επενδύσεις.
Ενέργεια (με έμφαση στις ανανεώσιμες πηγές): Η ενεργειακή συνεργασία μεταξύ Γαλλίας και Ελλάδας έχει ενισχυθεί και διαρκώς εξελίσσεται τα τελευταία χρόνια, καθοδηγούμενη από παράγοντες όπως η ενεργειακή ασφάλεια, η ανάπτυξη υποδομών, η διαφοροποίηση των πηγών ενέργειας τόσο με την ανάπτυξη περιφερειακών συνεργασιών όσο και με τη μετάβαση σε καθαρότερη (πράσινη) ενέργεια. Η συνεργασία στον τομέα της ενέργειας αναμένεται να έχει δυνητικά σημαντικό θετικό οικονομικό αποτύπωμα για τις οικονομίες και των δύο χωρών, καθώς αντιμετωπίζουν κοινές προκλήσεις και ευκαιρίες για την ενεργειακή μετάβαση.
Οι δύο χώρες είναι στρατηγικά ευθυγραμμισμένες και αυτό επιτρέπει την ομαλότερη συνεργασία σε ευαίσθητα έργα. Τόσο η Γαλλία όσο και η Ελλάδα είναι μέλη του διεθνούς (διακυβερνητικού) οργανισμού East Mediterranean Gas Forum (EMGF), που ιδρύθηκε το 2020 για να προωθήσει τη συνεργασία μεταξύ των χωρών της περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου σχετικά με τους πόρους φυσικού αερίου, με στόχο την ενεργειακή ασφάλεια και την ανάπτυξη βιώσιμων ενεργειακών υποδομών στην περιοχή. Τα χρηματοδοτικά εργαλεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως το πλαίσιο Connecting Europe Facility (CEF), για τη διευκόλυνση της ενεργειακής σύνδεσης της Ευρώπης, είναι ζωτικής σημασίας για τη χρηματοδότηση έργων υποδομής μεγάλης κλίμακας, όπως το Great Sea Interconnector. Το έργο αυτό αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεσματικής συνεργασίας και στοχεύει στη σύνδεση των ηλεκτρικών δικτύων της Ελλάδας, της Κύπρου και του Ισραήλ μέσω υποθαλάσσιων καλωδίων, ενσωματώνοντας την Κύπρο στο ευρωπαϊκό δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας και βελτιώνοντας την ενεργειακή ασφάλεια για όλους τους εμπλεκόμενους.
Άμυνα και Ασφάλεια: Οι συμφωνίες των τελευταίων ετών αποτελούν βασικά συστατικά της στενότερης στρατιωτικής και αμυντικής συνεργασίας μεταξύ Γαλλίας και Ελλάδας, και ενισχύουν τις αμυντικές δυνατότητες της Ελλάδας, με δεδομένα τα κοινά συμφέροντα των χωρών από την άποψη της περιφερειακής σταθερότητας, της ασφάλειας και της αμυντικής θωράκισης της Ευρώπης.
Από τις συμφωνίες αυτές για την Ελλάδα προβλέπεται βιομηχανική συμμετοχή και αντισταθμίσεις, ενώ για τη Γαλλία οι συμβάσεις αυτές δημιουργούν νέες θέσεις εργασίας και εγχώρια προστιθέμενη αξία. Ως εκ τούτου, οι συμφωνίες αυτές ενισχύουν τη στρατηγική εταιρική σχέση Ελλάδας και Γαλλίας, η οποία μπορεί να έχει θετικές δευτερογενείς επιπτώσεις σε άλλους τομείς οικονομικής συνεργασίας και εμπορίου.
Οι δυνατότητες ευρύτερης οικονομικής συνεργασίας, πλην της άμυνας και των εξοπλισμών, είναι ακόμη πολύ μεγάλες. Οι ελληνικές εξαγωγές και οι ελληνικές άμεσες επενδύσεις στη Γαλλία διαθέτουν μεγάλα περιθώρια βελτίωσης, δεδομένου του μεγάλου μεγέθους της γαλλικής αγοράς η οποία παράλληλα είναι ώριμη, ανεπτυγμένη και ανοικτή. Παράλληλα, η Γαλλία είναι παγκοσμίως κυρίαρχη εξαγωγική δύναμη στους τομείς των ποτών (1η), των αρωμάτων και καλλυντικών (1η), των δερμάτινων ειδών και αποσκευών (2η) και φυσικά της αεροναυπηγικής και διαστημικής (2η). Η Γαλλία ήταν για 4η συνεχόμενη χρονιά το 2023 η 1η χώρα υποδοχής ΞΑΕ στην Ευρώπη ως συνέπεια της επιτυχίας των μεταρρυθμιστικών προσπαθειών που κατέβαλε το προηγούμενο διάστημα για τη βελτίωση του επιχειρηματικού κλίματος και την προσέλκυση ταλέντων.
Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε τη συμπληρωματικότητα των δύο οικονομιών. Η Γαλλία, με την ανεπτυγμένη βιομηχανική της βάση και τις προηγμένες τεχνολογίες, και η Ελλάδα, με την έμφαση στον τουρισμό, τα αγροτικά προϊόντα και τις υπηρεσίες, δημιουργούν μια δυναμική συνεργασία. Επίσης, η αναγκαία έμφαση που δίδεται πλέον σε πανευρωπαϊκό επίπεδο στην ενεργειακή και ψηφιακή μετάβαση, αλλά και στη στρατηγική αυτονομία και ασφάλεια, προσφέρει νέες ευκαιρίες για την ενίσχυση των διμερών σχέσεων.
Συμπερασματικά, η συνεργασία μεταξύ Ελλάδας και Γαλλίας παραμένει ισχυρή και σταθερή ενώ έχει μεγάλες ακόμη προοπτικές. Με βάση τις κοινές αξίες και το κοινό μας όραμα, μπορούμε να συνεχίσουμε να ενισχύουμε αυτή τη σχέση, προάγοντας την ανάπτυξη, τη σταθερότητα και την καινοτομία.
Θα ήθελα, τέλος, να κάνω μία σύντομη αναδρομή στην ιστορία της ελληνογαλλικής φιλίας, ξεκινώντας από την κρίσιμη για το λαό μας περίοδο της Ελληνικής Επανάστασης. Η αφύπνιση της εθνικής συνείδησης οφείλει πολλά στον γαλλικό Διαφωτισμό, ο οποίος άσκησε τεράστια επίδραση στους Έλληνες διαφωτιστές, με προεξάρχοντα τον γαλλοτραφή Αδαμάντιο Κοραή, που σε ποίημά του οραματίστηκε ένα κοινό «έθνος Γραικογάλλων». Στην ίδια κατεύθυνση επηρέασαν και οι ιδέες και τα μηνύματα της Γαλλικής Επανάστασης, όπως διαδόθηκαν στη συνέχεια σε όλη την Ευρώπη από τον Ναπολέοντα. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης αναφέρει σχετικά στα απομνημονεύματά του: «Η Γαλλική Επανάστασις και ο Ναπολέων έκαμε, κατά την γνώμην μου, να ανοίξη τα μάτια του Κόσμου. Πρωτήτερα τα έθνη δεν εγνωρίζοντο, τους βασιλείς τούς ενόμιζαν ως θεούς της γης, και ό,τι και αν έκαμναν, το έλεγαν: καλά καμωμένο». Στην απελευθέρωση της Ελλάδας συνέβαλε αποφασιστικά ο γαλλικός φιλελληνισμός, με χαρακτηριστικούς εκπροσώπους του τον Ευγένιο Ντελακρουά, που συγκλόνισε τους συμπατριώτες του με τους πίνακές του «Η σφαγή της Χίου» και «Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου», και τον στρατηγό Κάρολο Φαβιέρο, στον οποίο η Τράπεζα της Ελλάδος αφιέρωσε συλλεκτικό νόμισμα το 2024. Έκτοτε η πίστη στα ιδανικά της ελευθερίας και της δημοκρατίας έφερε τους δύο λαούς στο ίδιο στρατόπεδο στους δύο παγκοσμίους πολέμους και, σήμερα, στην ενωμένη Ευρώπη. Σε δύσκολους για την Ελλάδα καιρούς, η Γαλλία αποτέλεσε φιλόξενο καταφύγιο για σημαντικούς Έλληνες καλλιτέχνες, διανοουμένους και πολιτικούς, από τον Ιάνη Ξενάκη και τον Κορνήλιο Καστοριάδη μέχρι τον Κώστα Αξελό και τον Μίκη Θεοδωράκη. Καθοριστικής σημασίας για την ένταξη της Ελλάδος στην τότε ΕΟΚ υπήρξε η συμβολή του Γάλλου Προέδρου Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εστέν, ο οποίος είπε χαρακτηριστικά στην ομιλία του κατά την υπογραφή της Πράξης Προσχώρησης: «Η Ευρώπη χωρίς την Ελλάδα δεν θα ήταν Ευρώπη… Είμαστε όλοι, στη γλώσσα μας και στους μηχανισμούς της σκέψεώς μας, παιδιά του ελληνικού πολιτισμού... Η Ευρώπη ξαναβρίσκει την Ευρώπη». Η παράδοση του γαλλικού φιλελληνισμού συνεχίστηκε από λογοτέχνες όπως ο Jacques Lacarrière (Ζακ Λακαριέρ) και κλασικιστές όπως η Jacqueline de Romilly (Ζακλίν ντε Ρομιγί), ο Jean-Pierre Vernant (Ζαν-Πιέρ Βερνάν) και ο Pierre Vidal-Naquet (Πιέρ Βιντάλ-Νακέ), ενώ ο απόδημος ελληνισμός στη Γαλλία βρήκε μια λαμπρή εκπρόσωπο στην Πρύτανη του Πανεπιστημίου της Σορβόννης Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ. Με αυτές τις παρακαταθήκες και μέσα στο ευνοϊκό πλαίσιο που παρέχουν η Ευρωπαϊκή Ένωση και η ζώνη του ευρώ, εύχομαι η ελληνογαλλική φιλία να συνεχίσει να ανθεί και να καρποφορεί, επ’ ωφελεία και των δύο λαών.
